خواب معتدل

شرایط خواب معتدل

خواب معتدل از نظر حکمای طب سنتی باید شرایطی داشته باشد که در ذیل به شرح آن ها میپردازیم : خواب باید بعد از عبور غذا از فم معده به قعر آن، باشد وگرنه نفخ تولید میشود که مانع اشتمال معده بر غذا میگردد؛ پس هضم خوب انجام نمیشود و بخارات زیادی از آن بلند میشود و معده را متمدّد میسازد و در خواب نیز تشویش میافکند. این که شخص در خواب غرق باشد چنان که به آسانی بیدار نگردد، به دلیل توجه و میل قوا و ارواح به تمامی به سوی باطن است. خواب متصل و غیر متخلخل باشد و از نظر مدت معتدل المقدار باشد. زمان خواب، شب باشد. حکمای طب سنتی به سه دلیل خواب شب را مفید و خواب روز را مضر میدانند: اول به دلیل عادت؛ دوم به این جهت که سردی هوای شب باعث میل کردن حرارت به سمت باطن شده، عمل هضم را کامل میکند و رطوبت که ماده خواب است تولید میشود؛ سوم این که شب به سبب تاریکی حواس را ساکن میکند، همان طور که روز به دلیل روشنایی آن را به حرکت در میآورد و نمی گذارد که طبیعت در بدن فرو رفته استراحت نماید. درنتیجه خواب عمیق وخوب در روز ایجاد نمی شود.
خوابیدن در زمان گرسنگی، خوابیدن در روز، خوابیدن بر استلقا (بر پشت) و به روی شکم، خوابیدن زیر نور خورشید و زیر نور مهتاب مضر است.

امروزه سبك نادرسـت زنـدگي، مسـئول بـروز بسـياري از بيماريهاي مزمن وافزايش بار ناشي از آنها در جهان است برابر گزارش سازمان جهاني بهداشت، 70درصـد علـت مـرگ وميرها در ايران به دليل همين بيماريهاي مـزمن اسـت.

مكان خواب:
محل خواب بايد نرم و متناسب مزاج هر شخص به لحـاظ گرمي و سردي باشد و از بوي بد عاري باشد . جاي ترسـناكي نباشـــد و از حيوانـــات و حشـــرات مـــوذي هـــم مصـــون باشد. محيط خـواب بايـد آرام و كـمنـور باشـد، هورمـون ملاتونين كه اصـليتـرين هورمـون خـواب اسـت در تـاريكي افزايش ترشح دارد.

خوابيدن زير آفتاب باعث سنگيني سر و سردرد ميشـود و خوابيدن در مهتاب نيز محرك خون به ظاهر و مغز اسـت، لـذا باعث خونريزي بيني و افزايش ميل جنسي ميشود. خوابيدن بر فرش سفت مضر اعصاب و باعث كشـيدگي و فلجي ميشود و خوابيدن بر زمـين سـرد و نمنـاك ايجـاد درد پشت ميكند. و خوابيدن بر فرش نرم و گرم باعث فربهشدن و بر برگ گل باعث ضعف قوه جنسي ميشود مشروط بـر آنكـه به پشت و به مدت طولاني باشد. خوابيدن در حمام مضـر است اما خوابيدن مختصر بعد از حمام مفيد است.

وضعيت بدن هنگام خواب :
نقل شده كه پيامبر(ص) بر پهلوي راست ميخوابيد و آن را وسيلهاي براي تقليل خواب ميدانست. خوابيدن بر پشت بسيار مضر و منجربـه سـكته و فلجـي و كابوس ميشود.

خوابيدن بر پشت مخـتص انبيـاء و اوليـاء است كه بهدليل رياضت و قلت تناول غذاهاي متنـوع، بدنشـان مواد زائد كمي دارد.

خوابيـدن دائـم روي صـورت باعـث كــاهش جريــان خــون صــورت و چــين و چــروك پوســتي ميشود.

لباس خواب:
توصيه شده كه گرممزاجـان و درگرمـا بايـد لبـاس كتـان و سردمزاجان و در سرما لباس پنبهاي و حريـر بپوشـند. در كلبـه
هنگام خواب بايد از پوشش و روانداز بيشتري اسـتفاده كـرد و بهتر است هنگام خواب، حداقل، روي شكم پوشـانده شـود تـا هضم بهتري اتفاق افتد.

خواب وغذا:
از منظر طب سـنتي، بهتـرين خـواب آن اسـت كـه بعـد از انحدار، يعنيعبور غذا از فم معده به قعر آن، باشـد وگرنـه مـانع اشتمال معـده بـر غـذا شـده و نفـخ و قراقـر و سوءهضـم رخ ميدهد و خواب را مشوش ميكند.

براي كمكگرفتن از خواب براي هضم غذا قبل از انحـدار، بايد اول اندكي به طرف راست خوابيد تا غـذا بـه سـمت قعـر معده هدايت شود، چرا كه هضم غذا در قعر معده قويتر است چون عضلانيتـر اسـت و حـرارت بيشـتر دارد. و بعـد زمـاني طولاني تر به سمت چپ خوابيد تا كبد، معـده را گـرم كنـد و پس از هضم كامل معدي دوباره به سـمت راسـت چرخيـد تـا انحدار غذا آسانتر شود.

خواب در هنگام پري معده مضر اسـت و باعـث تلاطـم و نداشتن خواب عميق ميشود. خوابيدن به هنگام گرسنگي و با شكم خالي هم بد است، چرا كه قوه بـدن را كـم مـيكنـد و باعث لاغري ميشود، چون حرارت در هنگـام خـواب متوجـه باطن بدن ميشود و اگر شكم خالي باشد چون غذايي نيسـت، حرارت در اخلاط و رطوبات بدني تصرف ميكند و با ترقيق و تحليل آنها باعث سقوط قوه مـيشـود.

لـذا توصـيه طـب جديد مبني بر نخوردن شام بـراي لاغـر شـدن، از منظـر طـب سنتي محل اشكال است. بهتر است صرف شام حـداقل سـه سـاعت قبـل از خـواب باشـد و بعـد از شـام پـانزده تـا بيسـت دقيقـه بـه آرامـي راه رفت.

مصرف ديرهنگام مواد غذايي منجر به سـبكشـدن خـواب ميشود. غذاها و نوشيدنيهاي محرك مثل چاي، ادويه گـرم و نوشابه هم همين اثر را دارند. لذا بايد از مصرف اغذيه ادويه دار و محرك قبل از خواب اجتناب كرد و بين غذا و خواب فاصله انداخت.

در منابع طب سنتي انواعي از خواب را بر حسب زمان ذكر كرده اند: قيقوله خواب نيمروز و در گرما كه مفيد است، غيلولـه خواب بعد از نمـاز صـبح كـه مضـر و باعـث بيمـاري اسـت:
حيلوله، خواب وقت مغرب كه بين فرد و نماز حائل ميشود و باعث فراموشي است و فيلوله كه خواب آخر روز است باعـث آفت و هلاكت است.

خواب در مزاجها، فصول و اقاليم مختلف
از ويژگيهاي طب سنتي ايران كه طب اخلاطي نيز ناميـده، ميشود، تشخيص و تدبير و درمان، متناسب با مـزاج هـر فـرد است. در طب سنتي، سنين مختلف و اقليمهاي مختلف هر يك مزاجي دارند كه ميتواند در سلامت فرد تاثيرگـذار باشـد.

در دستورات حفظ الصحه و تدابيرسته ضـروريه نيـز اگـر چـه دستورات عام بـراي همـه سـنين و مـزاجهـا وجـود دارد، امـا بسياري توصيهها از جمله در مورد خواب نيز متناسب با مـزاج خواهد بود. ضمن اينكه در مقابل، از وضـعيت خـواب و رويـا نيز ميتوان بر مزاج استدلال كرد.براي مثال كثـرت بيـداري دال بر حرارت و يبوسـت و كثـرت خـواب دلالـت بـر بـرودت و يبوست دارد. رويا نيز از علائم تشخيصي است. محتويات و جزئيات روياهـاي فـرد مـيتوانـد گويـاي وضـعيت خـاص جسمي و رواني باشد.براي مثال در غلبه صفرا خـوابهـاي بـا مضمون آتش و رنگ زرد، در غلبه خون خوابهـاي در رابطـه با خون و به رنگ سرخ، در غلبه بلغم خوابهايي بـا محتـواي آب و بـه رنـگ سـفيد و در غلبـه سـودا بـا مضـمون تـرس و وحشت و تاريكي و سياهي مشاهده ميكند.

اغلب خواب افراد با مزاج سردوتر و گرم و تر بيشـتر ولـي افراد با مزاج سرد و خشك و گرم و خشك، با خواب كمتـري انرژي لازم را بهدست ميآورنـد. بيشـترين خـواب را كودكـان دارند چون رطوبت بيشتري دارند. بيـداري شـبانه بـراي افـراد عصبي با مزاج گرم مناسب نيست و خواب روز بـراي بيمـاران مفصلي با سوءمزاج سرد و تر پسنديده نيست.

خواب توصيه شده در مزاجهاي مختلـف: در مـزاج گـرم و خشـك: 6-7سـاعت خـواب شـبانه كـافي اسـت و روزهـاي تابستان يك ساعت بعـد از ناهـار، رطوبـت كـافي را بـه بـدن م يرساند. اين افراد بايد از بيخوابي و كمخوابي (كمتر از پـنج ساعت)و دير خوابيـدن اجتنـاب كننـد. مـزاج گـرم و خشـك بيشتر مستعد كمخوابي است. در مزاج گرم و تـ 6-7:سـاعت خواب شبانه توصيه ميشود، زود خوابيـدن و زود بيـدار شـدن براي اين مزاجها بيشتر تأكيد شده است، در تابستان نيم ساعت چـرت بعـد از غـذا مفيـد اسـت.
. ايـن مـزاجهـا بـه پرخـوابي مستعدترند وبيش از هشت ساعت نخوابند.در مزاج سرد و تـر: حداكثر هشت ساعت خواب كـافي اسـت، سـحرخيزي بسـيار مفيد است تا از توليد بلغم اضافي خودداري شود. خواب زيـاد و استراحت بيش از اندازه باعث افزايش سردي و تري ميشود. خوابيدن طولاني طي روز و يك ساعت قبل از غروب در همـه زيانآور است و در اينها بيشتر، چرا كه بلغم را زياد مـيكنـد و باعث سنگيني سر، التهاب سينوسها و كندشدن فعاليت مغـزي ميشود اين افراد نيز به پرخوابي مستعدترند.

در مـزاج سـرد و خشك: ساعت ده شب بخوابند. 6-7ساعت خواب كافي است و حداكثر نيم ساعت چرت بعد از غذاي ظهر داشـته باشـند. از بـيخـوابي و كـمخـوابي بپرهيزنـد ايـن افـراد بـه بـيخـوابي مستعدترند. در مجموع خواب و آسايش بـراي خشـك  مزاجـان بسيار مفيد است و تر مزاجان از پرخوابي پرهيز كنند.

اقليم منطقه نيز به لحاظ تنظيم خواب مي تواند مدنظر قرار گ يرد. اگر چه بهطور كلـي ايـران در اقلـيم چهـارم ودر منطقـه معتدل قرار دارد اما مناطق مختلف كشـور اقلـيمهـاي متفـاوت دارند، لذا در مناطق مختلف با اقليمهاي گونـاگون گـرم و تـر، گرم و خشك، سرد و تر و سرد و خشك توصيههاي ذكر شـده در بالا ميتواند در بهداشت و تنظيم ساعت خواب موثر باشد.

بحث و نتيجه گيري:
نظر به اهميت و تقدم پيشگيري بر درمان و تاثير اين امر در كاهش هزينههاي سلامت ، عملياتيكردن اصول حفظالصـحه و سته ضروريه مكتب طب سنتي ايران ميتوانـد راهبـردي مـوثر ك درارتقاء سطح سلامت و يفيت زندگي باشد. ابن سينا پـس از ورزش و تدبير غـذا مهمتـرين اصـل حفـظ سـلامت را تـدبير خواب ميداند. امـروزه تغييـرات اساسـي در الگـوي خـواب و بيـداري ايجـاد شـده اسـت كـه برابـر اصـول حفـظ الصـحه، تهديدكننده سلامت هستند.موثر بودن خواب در سلامت، منوط به شرايطي است كه طب سنتي ايران، آن را تبيين كـرده اسـت. براي مثال زود خوابيدن و سحرخيزي از نمونه دستورات ساده، اما اساسي است، كه مـورد تأكيداسـلام و نيزآمـوزههـاي طـب سنتي ايران است. مطالعات جديد هم تناسب اين زمان خـواب با فيزيولوژي طبيعي بدن وحفظ سـلامتي را بـه اثبـات رسـانده است. مو ضوعي كـه هـر پزشـك ودر هـر ردهاي مـيتوانـد در ويزيتهاي روزمره خود به بيمارگوشـزد كنـد. در طـب سـنتي ايران توصيههاي ساده از ايـن دسـت امـا مهـم، در زمينـههـاي مختلف بهداشت خواب وتاثيرگذاري هر چه افزونتر بر تعـادل روحي وجسمي انسان، به فراواني ارايـه شـده اسـتكه بـهطـور مبسوط در مقاله به آنها اشاره شـده اسـت.لـذا رعايـت اصـول وتدابير سته ضروريه وارائه فراگير آن در قالـب بسـته خـدمات پايه طب سنتي در راهنماهاي بـاليني و تبـديل شـدن آن بـه فرهنگ غالب سلامت، ميتواندراهبردي مـوثر و كـم هزينـه در بهبود و ارتقاء سطح سلامت فرد وجامعه باشـد وبـار درمـان را كاهش دهد. موضوعي كه اكيدا ميتواند در دستور كار متوليـان سلامت قرار گيرد.