موضوع مقاله: گیاه بسفایج

---

معرفی گیاه:

نام علمی گیاه بسفایج   Polypodium vulgarمی‌باشد که از تیره نهانزادان آوندار Pteridophytes (سرخسها) بوده و نام انگلیسی آنCommon polypody  می‌باشد .

نام‌های دیگر به فارسی ،عربی،ودر کتب طب سنتی ،بسپایک،بسبایج،اضراس الکلب ،ثاقب الحجروبسفایج است و در مصربه آن اشتوان و در هند به کهنکالی معروف است. 

---

ماهیت:

بسفایج گیاهی بوته ای و چند ساله است ، دارای ریزوم های افقی به ضخامت انگشت، گوشت دار و پوشیده از فلس های نازک و متعددمی باشد که به رنگ تیره و خرمایی است . در انتهای ریزوم نیز ریشه های نازک دیده می شود. برگ های گیاه بیضی شکل ، نوک تیز و تقسیم شده هستند و به صورت قطعات متعدد و متناوب در مقابل هم قرار داشته و یک دم برگ دراز در حدود 20 تا 25 سانتیمتر دارند. هر چه به انتهای رگبرگ اصلی نزدیک تر می شویم قطعات برگ ها کوچک تر می شوند. بسفایج شبیه گیاه سرخس است.

فقط برگ های گیاه روی خاک دیده می شوند وبقیه بخش های گیاه زیر خاک است. گاهی بسفایج در میان شاخه های درختان مخصوصاً بلوط می روید.

بسفایج فاقد گل است و هاگینه هایی در پشت برگ ها ظاهر می شود.

این گیاه در تابستان می رسد ولی بهترین موقع برداشت آن پاییز است.

بهترین نمونه گیاه آن است که مزه ای گس داشته و کمی هم به شیرینی بزند و اگر آن را بشکنند رنگ درونش سبز ، مانند مغز پسته باشد و وقتی کهنه می شود به رنگ سرخ یا سیاه در می آید.

بخش دارویی گیاه ، برگ آن و البته بیشتر ریزوم‌های آن است.

---

محل رویش:

در برخی از نواحی کشورهای اروپایی،آسیایی،کانادا،آمریکا،به خصوص در کشورهای شرق آسیا،ترکیه و ایران که بیشتر در نواحی استان‌های شمالی و آذربایجان می روید.

---

طبیعت گیاه:

این گیاه دارای طبع گرم و خشک است.برخی آن را دوم گرم و اول خشک می‌دانند،برخی دیگر آن را سوم گرم و دوم خشک گفته‌اند و برخی نیز در اول گرم و در خشکی معتدل دانسته‌اند.

---

فعل گیاه:

بسفایج محلل نفخ و رطوبات است،مسهل و دافع اخلاط،ضد نفخ،ادرار آور،ملین و منقی امعاء می‌باشد و در درمان قلنج موثر است و جذام و مشکلات مفاصل را بهبود می‌بخشد.مشکلات هاضمه،سرفه و آسم را رفع می‌کند،بلغم و کیموس آبی را می ر‌اند.ساقط کننده‌ی جنین است.مفرح به ذات است چون با دفع اخلاط سودا و مره از قلب و اعصاب باعث فرح و شادی می‌شود.

مسکن دردهای سینه و سرماخوردگی می‌باشد و خواص تقویت کنندگی نیز دارد.دارای خواص ضد کرم،ضد رماتیسم و صفرا آور می‌باشد به همین دلیل در گذشته در اروپا برای درمان هپاتیت و یرقان کاربرد داشته است.هندی‌ها آن را به صورت چای برای تسکین دردهای معده و زخم گلو،سینه پهلو و کهیر مصرف می‌کنند و مرهم و ضماد آن را برای التهاب و ورم‌ها مورد استفاده قرار می‌دهند.

در درمان کولیت و نقرس سودمند است.

این گیاه برای ریه مضر است حتما باید با پرسیاوشان مصرف شود.

---

مصلح:

مصلح بسفایج هلیله‌ی زرد،پرسیاوشان و گل سرخ می‌باشد.

---

بدل:

در اسهال مره سوداوی،نصف از آن و نصف از گیاه افتیمون و ربع آن نمک هندی مصرف شود.

با انیسون و شیرین بیان هم اثرش بیشتر می‌شود.

---

ترکیبات مهم بسفایج:

ترکیبات بسیار زیادی در ریزوم بسفایج شناسایی و گزارش شده است از جمله:  مشتقات فورگلوسین، اسانس، روغن به میزان 8 درصد، تانن ها ، پولی پودین A و B ، قندها به میران 5 درصد، گلیسریزین ، مانیتول ، پروتئین، نشاسته ، کربوهیدرات ها ، گلیسریزیک اسید .

در اسانس حاصل از ریزوم اسیدهای چرب، بوتیریک ، هگزوئیک ، سوکسینیک  و لوریک گزارش شده است. همچنین سالیسیلات متیل که دارای اثر ضد درد موضعی می باشد در ریزوم وجود دارد.

استرهای مختلفی از جمله آلفامتیل بوتیریک استر که دارای خاصیت قوی مسهلی هستند، در ریزوم وجود دارند.

رزین های مختلفی از جمله رزین حاوی الکل بنزیلیک  و استر مربوطه که دارای خاصیت قوی ضد کرم        می باشند نیز در ریزوم وجود دارد.

---

نحوه‌ی مصرف:

این دارو به صورت‌های مختلف جوشانده،چای،دم کرده،عرق گیاه،شربت و ضماد قابل استفاده می‌باشد.

مثلا در شربت بسفایج ابتدا گیاه را می‎‌کوبند با آب و عسل رقیق مخلوط کرده،می‌نوشند که در رفع قلنج و نفخ مفید است و اخلاط فاسد را می‌راند.

در حالت ضماد ،گیاه پودر شده و به شکل ضماد در آمده و برای رفع درد و شقاق بین انگشتان استفاده می‌شود.

جوشانده‌ی آن به این صورت است که 20 تا 25 گرم از بخش ریزوم گیاه پودر شده و در یک لیتر آب به مدت 10 تا 15 دقیقه جوشانده شود، سپس آن را صاف کرده و چندبار در شبانه روز مصرف شود که در این صورت سرفه و عوارض سرماخوردگی را تسکین داده و درمان می‌کند.

در حالت دم کرده 4 تا 5 گرم آن را مانند چای دم می‌کنیم که در این حالت خاصیت مسهل دارد.

---

عوارض جانبی:

تاکنون گزارشی در زمینه‌ی عوارض جانبی دارو گزارش نشده است البته به شرطی که در دوز مصرفی دارویی استفاده شده باشد.

مصرف خودسرانه‌ی گیاه ممنوع می‌باشد.

---

منع مصرف:

چون ساقط کننده‌ی جنین است در زنان باردار اکیداً ممنوعیت مصرف دارد.

---

احتیاط:

بهتر است در دوران شیردهی و همچنین در کودکان زیر 6 سال مصرف نشود.

در افرادی که مبتلا به بیماری‌های ریوی هستند بهتر است با پرسیاوشان مصرف شود و در بیماران کلیوی بهتر آن است که با هلیله‌ی زرد مصرف شود.

---

منابع:

کتاب مخزن الادویه ، عقیلی خراسانی.

کتاب قانون بوعلی سینا جلد دوم.

کتاب اختیارات بدیعی، حاجی زین العطار

کتاب طب الصمصام از صمصام صانعی.

---

تهیه و تدوین:

سهیلا رحمانی-هاجر کهندل ( دانشجویان دکترای طب سنتی موسسه پیشگامان طب سنتی ایرانیان دانشگاهutma)