پاتولوژی چیست؟

آسیب شناسی(Pathology ) از نظر لغوی از دو واژه پاتو(Patho= pathos ) به معنی رنج، درد و عذاب و لوژی(logy= logos) به معنی مطالعه تشكیل شده است.
به عبارت اختصاصی تر آسیب شناسی ، دستورالعملی است ارتباطی كه علوم پایه و تجربیات بالینی را در بر گرفته و به منظور مطالعه تغییرات ساختاری وعملكردی در سلولها، بافتها و اندامها كه زمینه بیماریها(Diseases) را بوجود می آورند اختصاص یافته است.
آسیب شناسی عبارت است از مطالعه اختلال در مولكولها، سلولها، بافتها و عملكرد كه در ارگانیسم های زنده در پاسخ به عوامل آسیب رسان یا محرومیتها رخ می دهد. بسیاری از این عوامل تركیبات شیمیایی هستند كه اغلب شامل فرآورده های دیگر ارگانیسم ها كه مهمترین آنها میكروارگانیسم های پاتوژن( بیماری زا )، می باشند. دیگر عوامل آسیب رسان اشكال متنوع انرژی از قبیل گرما،تشعشعات و نیروهای مكانیكی هستند كه در مقادیر زیادی اعمال می شوند. ضمن اینكه بیشتر شرایط مرضی،ناشی از در معرض قرارگرفتن بافتهای بدن با مواد آسیب رسان می باشد،ولی محرومیت از عناصر غذائی ضروری، از قبیل پروتئین ها،‌ مواد معدنی، ویتامین ها، آب و اكسیژن نیز ممكن است به همان اندازه دارای آثار مضر و تخریب کننده باشد. فاكتورهای ژنتیكی نیز ممكن است دارای نقش مهمی در آسیب شناسی باشند.

به طور سنتی،‌ مطالعه آسیب شناسی به دو قسمت آسیب شناسی عمومی(General pathology ) و آسیب شناسی اختصاصی
یا سیستمیک(Special or systemic pathology ) تقسیم می گردد. اولی در خصوص مطالعه واكنشهای پایه و اساسی
سلولها و بافتها نسبت به محركهایی كه زمینه همه بیماریها را بوجود می آورند متمركز شده است.
در حالیكه دومی پاسخهای ویژه ارگانها و بافتهای اختصاصی نسبت به محركهای كم و بیش شناخته شده را مورد بررسی و مطالعه قرار می دهند.

محورهای اصلی آسیب شناسی

چهار قسمت یك بیماری كه محور اصلی آسیب شناسی را تشكیل می دهند عبارتند از:

• (Etiology) علت بیماری
• مكانیسم های رشد و پیشرفت آن (Pathogenesis)
• تغییرات سلولی ایجاد شده در سلولها و ارگانهای بدن Morphologic changes))
• پیامدهای فونكسیونال ناشی از تغییرات مرفولوژیك (clinical significances)

اتیولوژی یا علت بیماری، این نكته كه بیماریها یا سمپتوم های غیرطبیعی معلول˝ و به دنبال علتی رخ می دهند،‌
به اندازه تاریخ ثبت شده بشری قدمت دارد.

از دید پیروان افلاطون(Acadian 2500BC) ، ‌اگر كسی بیمار می شد،علت آنرا قصور خود بیمار می دانستند (مثلا” گناهی كه انجام داده بود ) ‌یا علت آنرا به عوامل خارجی نسبت می دادند
مثل سرما،‌ ارواح شیطانی و خدایان.

از دید علوم مدرن،‌ دو طبقه عمده از عوامل اتیولوژیك وجود دارند،ذاتی یا ژنتیك و اكتسابی( مثل عفونی، تغذیه ای، شیمیائی، فیزیكی ). ‌دانش یا كشف علت اولیه در واقع ستون فقراتی است كه بر اساس آن تشخیص می تواند بنا نهاده شود، بیماری شناخته شود، یا درمان شكل گیرد.با اینحال موضوع یك عامل اتیولوژیك برای یك بیماری – كه از مطالعه عفونتها و اختلالات ژنی منفرد بوجود آمده – دیگر كارائی ندارد.فاكتورهای ژنتیک بوضوح در ایجاد برخی بیماریهای شایع با منشاء محیطی مثل آترواسكلروزیس و كانسر دخالت دارد،و محیط نیز ممكن است تأثیرات عمیقی در برخی بیماریهای ژنتیك داشته باشد.

پاتوژنز

پاتوژنز؛ عبارت است از مجموعه توالی وقایع رخ داده در پاسخ سلولها یا بافتها در مقابل عامل اتیولوژیك که از تأثیر عامل محرك اولیه تا در نهایت نمودار شدن بیماری، اشاره می كند. مطالعه پاتوژنز همچنان یكی از حیطه های عمده و مهم آسیب شناسی است.تغییرات مرفولوژیك؛ تغییرات مرفولوژیك به تغییرات ساختمانی در سلولها یا بافتها اشاره می كند كه یا مشخصه بیماری هستند یا از نظر تشخیصی برای روند اتیولوژیك حائز اهمیت می باشند.بی نظمی عملكردی و اهمیت بالینی؛ ماهیت تغییرات مرفولوژیك و توزیع و گسترش آنها در ارگانها یا بافتها در عملكرد طبیعی تداخل ایجاد كرده و تعیین كننده جلوه های بالینی(Symptoms and signs ) ، دوره و پیش گوئی بیماری می باشد.تمام اشكال آسیب بافتی كه با تغییرات مولكولی و ساختمانی در سلولها آغاز می شود،‌ موضوعی است كه اولین بار توسط رودولف ویرشو(Rudolf Virchow) ، كه پدر آسیب شناسی نوین شناخته شده است، ارائه گردید.