آمله

محقق: حسن امینیان

طرز تهیه فرآورده های آمله، در قرن اول بعد از میلاد در سانسکریت شرح داده شده است. همچنین دست نوشته های ثبت شده کاربرد دارویی آمله، در متون عربی، عراقی، تبتی، مصری و نیز در سیستم های سیدا (هندی،) آیورودا و یونانی یافت می شود. امروزه میوه آمله بطور رایج در رژیم هندیان مصرف می شود.

ریخت شناسی

آمله درختی است برگریز با میوه کروی، زرد مایل به سبز. برگ¬هایش شبیه پر و گل¬ها سبز کم¬رنگ است. در کتاب مخزن الادویه عقیلی خراسانی آمله، با نام اَملج آمده است و آن را میوه  درختی هندی با طعم ترش، گسی بسیار و حداکثر به بزرگی گردو معرفی کرده است. در کتاب استاد قهرمان اشاره شده است که گیاه آمله که در شرح قدیم آمده با کتب گیاه¬ شناسی جدید تطابق دارد.

پراکنش آمله در جهان

بومی هند و خاورمیانه

آمله
آ ُ مله، انگور فرنگی هندی یا میروبالان نام علمی Phyllanthus emblicaکه در کتب طب سنتی با نامهای آملج و اَملَج آمدهاست و به هندی نیزآملا و اونلا گویند نام یک گونه از راسته مالپیگیسانان است که درختی زینتی است و میوههای خوراکی تولید میکند و تا حدود ۱۸متر ارتفاع و در برخی موارد به ندرت تا ۳۰متر ارتفاع میتواند رشد کند.

مخزن
آمله :به فارسی اسم آملج است و به ترکی تفاح را نامند.
قلوباقلوبامیخ: اسم رومی آمله است
قلوباسیر:اسم رومی شیر آملج است و آن آمله پرورده در شیر تازه دوشیده است.

ترکیبات شیمیایی مهم

میوه های گیاه بیشترین کاربرد را دارند. میوه ها شامل غلظت بالایی از اسکوربیک اسید هستند که با گرما یا پختن از بین می روند. بعلاوه میوه ها دارای فنول از جمله الاژیک اسید، گالیک اسید، کوئرستین،کامفرول، کوریلاجین، گرانیئین، کوئرستین، کامفرول، فوروزین، گالوتانن ها، امبلی کانین ها، فلاونوئیدها،گلیکوزیدها و پروآنتوسیانیدین ها می باشند. برگ ها دارای فنول های مشابه میوه هستند.

خواص آمله

این گیاه طبیعتی سرد و خشک دارد. میؤ ه این درخت جزوء اندام دارویی این گیاه است و اسانس، روغن ثابت و ویتامین Cجزوء ترکیبات شیمیایی این گیاه میباشد. از این در درمان سوءهاضمه، ضعف و بیقوگی استفاده میکند. این میوه تقویت کنندٔ ه قلب و ذهن است. همچنین این گیاه مقاومت و سیستم ایمنی بدن را در برابر ویروسها و باکتریها زیاد میکند، از استفراغ جلوگیری میکند، اشتها را زیاد میکند، ملین است و نیروی جنسی را نیز زیاد میکند. این میوه قطع کنندٔ ه انواع خونریزیها است و در درمان بواسیر نیز بسیار مفید است.

خواص درمانی آمله

.۱طبع آن سرد و خشك است.
.2قابض میباشد.
.3فرونشاننده گرمای خون است.
.4تقویت و سیاه كننده مو است، 2۰گرم آمله را در 2۰۰سی سی عرق گزنه خیس نموده سپس ُ خرد
كرده با ۱۰۰گرم روغن كنجد جوشانده صاف نموده به موها بمالید، امكان دارد كه موهایتان مشكی گردد.
.5تقویت كننده نیروی جنسی میباشد.
.6ضد سودا و ضد بلغم است.
.7درمان كننده خونریزی داخلی میباشد.
.8كم كننده بزاق دهان است.
.9از بین برنده رطوبت معده میباشد.
.10برای كسانی كه پیستون مقعد دارند مفید است.
.11باعث زود به راه افتادن كودكان میشود.
.12برای درمان خروج مقعد روغن كنجد و زیتون را بجوشانید بعد بمالید.
.13برای بواسیر خونی از پرورده آن استفاده شود.
.14برای تقویت نور چشم 2۰گرم كوبیده با 2۰۰گرم عسل مخلوط كرده روزی یك قاشق میل شود.
.15برای درمان سیاتیك از پرورده آن میل شود.
.16مقوی لثه است.
.17مقوی قلب میباشد، 2۰گرم با ۳۰۰گرم عسل مخلوط كرده روزی یك قاشق میل شود.
.18برای كسانی كه فلج یا سستی بدن دارند آمله 2۰گرم در 2۰۰سی سی عسل مخلوط كرده میل
شود.
.19برای جلوگیری از خون دماغ، سائیده آمله را با آب مخلوط نموده بر پیشانی بمالید.
.20برای درمان بی اشتهایی با سنبلالطیب یك گرم آمله و یك گرم سنبل الطیب را در 2۰۰گرم آبجوش
دمكرده میل شود.
.21برای درمان شوره سر از روغن آمله استفاده شود در شماره 4شرح داده شد.
.22دمكرده آمله برای درمان سوزاك و سفلیس مفید میباشد، ۳گرم در 2۰۰سی سی آبجوش 2۰دقیقه
دمكرده روزی ۳فنجان میلگردد.
.23برای درمان تنگی نفس و برونشیت از دمكرده آن مانند شماره 22میل گردد.
.24كسانی كه دیابت دارند 2گرم در 2۰۰سی سی آب جوشانده روزی سه فنجان میل كنند.
.25آمله برای طحال ضرر دارد.
.26برای درمان سوءهاضمه در اثر ناتوانی مزاج آمله را در شربت قند بجوشانید روزی یك عدد میل شود.
.27برای درمان بیماری برص از آمله به صورت كوبیده همراه با سیاه دانه روزی نصف قاشق چایخوری میل
شود.

مهمترین اثرات این میوه
·درمان سوءهاضمه
·تقویت کنندٔ ه ذهن و قلب
·درمان درد موضعی
·درمان بواسیر
·نیروی جنسی را زیاد میکند
·رفع نسیان
·رفع فراموشی و مالیخولیا
·جلوگیری از انواع خونریزیها
·تقویت کنندٔ ه موی سر

عوارض جانبی آمله
این گیاه مضر طحال است و مصلح آن سنبل الطیب و عسل است.

خواص روغن آمله

یکی دیگر از روغنهایی که برای تقویت موی سر و صورت از قدیم مورد استفاده قرار میگرفته، روغن آمله است. آمله، آملا و یا آملج همگی نام های میوه ای هستند که در جنگلهای مرطوب هندوستان و در نواحی  از سیستان و بلوچستان میروید این میوه دارای مقادیر زیادی ویتامین ث بوده و شکلی شبیه آلو دارد. میوه این درخت ترش مزه و بی ریشه و سنگین وزن و زرد رنگ و تازه باشد و اگر خشک است فاسد نشده باشد.طبیعت آن سرد و خشک است. از میوه آمله روغنی تهیه میشود که هندیها در تمامی مراسم های ویژه مذهبی خود برای تقویت موی سر و صورت استفاده میکنند که باعث تیرگی و درخشندگی موهای سر و صورت نیز میشود، در ایران قدیم و دوران صفویه نیز برای تقویت سبیل و ریش از روغن آمله استفاده می شده.

خواص درمانی روغن آمله

• تقویت پیاز موی سر و صورت
• پیشگیری از سفیدی زودرس موهای سر و صورت
• ضد خشکی، شوره و پوسته پوسته شدن سر
• تقویت، حالت دهنده و نرم کننده موهای خشک

روش مصرف روغن آمله

تقویت، حالت دهنده و نرم کننده موهای خشک:
در صورتی که پوست سر و همچنین موهای خشکی دارید هر شب چند قطره روغن را داخل کف دست ریخته و موها و پوست سر را ماساژ داده و روز بعد سر را شستشو کنید، این عمل هم باعث نرم شدن،تقویت و از بین رفتن خشکی و پوسته پوسته شدن سر خواهد شد.

تقویت ریش و سبیل: ابتدا محل را شستشو کرده و سپس با روغن محلهای مورد نظر را چرب کرده و ماساژ دهید.

نکته مهم! پیشگیری از سفیدی زودرس موهای سر و صورت: استفاده مداوم از روغن آمله (آملا) در جهت پیشگیری از سفیدی و همچنین تیرگی و درخشندگی موهای سر و صورت بسیار مؤثر خواهد بود.

میزان مصرف

در طب سنتی مصرف جرم از سه درهم تا پنج درهم و جوشانده¬ی آن ده درهم ذکر شده است. البته ممکن است تأثیر دارو در افراد امروزی با مقدار کم تری مؤثر باشد و باید متناسب با خصوصیات مزاجی فردتنظیم شود .مطالعات بالینی برای پشتیبانی از دوز مصرف وجود ندارد. دوز ۳تا 6گرم در روز پودر آمله از دوز ۱گرم در روز ویتامین Cتخمین زده شده است و در فارماکوپه یونانی دپارتمان آیوش هندوستان، میزان مصرف ۳تا 5گرم ذکر شده است.

کاربردها و داروشناسی آمله در مطالعات جدید

علی رغم استفاده گسترده آمله در روشهای درمانی سنتی، آزمایشات بالینی کمی وجود دارد. خواص آنتی اکسیدان عمده خواصی که به این گیاه اختصاص دارد به عملکرد قوی آنتی اکسیدانی آن نسبت داده میشود.

محتوای اسکوربیک اسید میوه، تقری ۱گرم در ۱۰۰میلی لیتر از آب میوه تازه شناسایی شده و مقدار %45 تا %7۰فعالیت آنتی اکسیدانی داشته است. روند تهیه فرآورده از میوه آمله در آیورودا، میزان اسکوربیک اسید آن را ۳برابر میکند و غلظت پلی فنلها را افزایش میدهد. در این روش پودر میوه خشک با آب میوه تازه آمله به مدت چند ساعت ترکیب میشود و سپس، ترکیب خشک شده و دوباره پودر می شود. این کار تا 2۱بار تکرار و موجب سودمندی غذایی میوهها میشود.

مخزن الدویه

به فتح همزه و سکون میم و فتح لام و سکون جیم مشهور به آملج است به مد الف و کسر میم به لغت مصر سنایره و به فارسی آمله و به هندي انوله نامند و شیر پرورده آن را شیر املج گویند.ماهیت آن :ثمر درخت هندي است طعم آن ترش و با عفوصت بسیار و در تازگی شبیه به آلوگرجه و تا به بزرگی گردکانی نیز می شود و بهترین آن بزرگ بی ریشه سنگین زرد رنگ تازه و یا خشک فاسد و متکرج نشده آنست که بی ریشه بالیده باشد و درخت آن به قدر درخت گردکان و برگ آن سبز بسیار ریزه و انبوه از هر دو طرف شاخ هاي باریک طولانی به قدر شبري رسته در بعضی جا دو شاخ و در بعضی جا سه شاخ و چوب آن جوهردار مانند چوب چنار که به عربی دلب نامند و از آن صلب تر و مستعمل در معاجین و غیره آمله بالیده بی ریشه منقی از دانه شیر پرورده است که به جهت کسر قوت قبض و اصلاح آن دو سه مرتبه در شیر می خیسانند و شسته خشک می نمایند و غیر شیر پرورده نیز.

طبیعت آن :در دویم سرد و در اول سیم خشک و شیر پرورده آن در اول سرد و در دویم خشک و بعضی گرم دانسته اند و فی الحقیقۀ بارد است و در یبوست آن همه متفق اند.

افعال و خواص و منافع آن :قابض و مانع ریختن مواد به معده و امعا و حافظ اخلاط از تعفن و مخرج سودا از بدن و مانع مخالطت سودا و ابخره سوداویه و صفراویه محترقه به روح و به این اسباب موجب ذکاء و حدت ذهن و تفریح و تقویت قلب است بالخاصیه و افعال آن که قبض است معین بر خاصیت آنست.

زیرا که ادویه قابضه می باشند مقوي و سزاوار است که هرگاه استعمال کند آن را باردالمزاج از براي تقویت  تعدیل کند آن را به عسل یا دارچینی یا مصطکی و یا مانند اینها و شیخ الرییس در ادویه قلبیه گفته که منفعت آن در تقویت قلب زیاده از منفعت آنست از براي توحش و از جمله ادویه شدیدة المنفعت است از براي تقویت ذهن و حفظ سایر اعضاء و بالخاصیه محرك باه و قاطع قی و تشنگی و آب رفتن از دهان و  حابس خون بواسیر و نزف الدم و مسهل سودا و بلغم رقیق به عصر و مقوي معده و امعا و مشهی است به تجفیف رطوبات مرخیه معده و دباغت خمل آن و با آرد کنار و آب به قاطع اسهال مزمن و مسکن حرارت خون و مقوي دل و چشم .امراض الرأس *به اسباب مذکوره می باشد.

مقوي اعصاب و حواس دماغی و نافع از براي مالیخولیا خصوص مراقی حادث از صفراي محترق و از براي نسیان و فالج و استرخا و لقوه آشامیدن آن با عسل و همچنین خوردن مرباي عسلی آن و آشامیدن نقوع آن مانع صعود ابخره از معده به سوي سر و چون آمله را نرم بکوبند و با آب بارتنگ بسرشند و بر پیشانی ضماد نمایند ضمادي غلیظ ضخیم قطع رعاف نماید* .امراض العین* قطور آب منقوع نیم کوفته دو درهم آن در چشم جهت ازاله بیاض مجرب خصوص که بعد از هر دو سه ساعت امله را افشرده،دور نمایند و آمله تازه در آن بخیسانند تا سه مرتبه پس در چشم بچکانند و چون نرم بسایند و با هم وزن آن شکر مخلوط نموده با اندك روغن بادام شیرین چرب کرده ناشتا مقدار پنج درهم آن را با آب نیمگرم بیاشامند جهت ضعف بصر و جلاي آن و جهت سحج امعا نافع* .اعضاء النفض و غیرها *لعوق کوبیده با هم وزن آن زیره کرمانی و با عسل سرشته به قدر لایق جهت بول در فراش نافع و نقوع آن با گشنیز خشک نیم کوفته جهت رفع اسهال مزمن و حرارت معده و سوزش مقعده و بول مفید* .الزینه *چون حنا را با آب منقوع آمله و یا وسمه را با آن خمیر کنند و بر مو خضاب نمایند سیاه گرداند و روغن آن نیز مو را سیاه و طویل گرداند.

مقدار شربت از جرم آن :از سه درهم تا پنج درهم و در مطبوخ تا ده درهم مضر سپرز، مصلح آن عسل و سنبل و مولد قولنج و مصلح آن روغن بادام شیرین است و نسخ انوش داروهاي ساده و لؤلؤیی و جوارش هاي آمله و حب و دهن و سفوف و شراب و مخلل و مربا و مطبوخ و معجون و مفرح و نبیذ آن در قرابادین ذکر یافت.

سم شناسی

هیچ گزارش مهمی در مورد سمیت ناشی از میوه دیده نشده است. در مطالعات سم شناسی در موش
های صحرایی، هیچ سمیتی در تجویز تک دوز یا مزمن دیده نشده است. به علاوه، هیچ اثر تعیین کننده ای
بر روی عملکرد کلیه یا کبد ثبت نشده است. به دنبال رژیم درمانی 7و ۱4روزه در موش های صحرایی با
عصاره ی خالص میوه، نابهنجاری کروموزومی دیده نشده است.

منابع

1. عقیلی خراسانی سیدمحمد حسین، مخزن¬الادویه. تصحیح دکتر روجا رحیمی و همکاران. نشر
   سبزآرنگ. چاپ پنجم. صفحه ۱77و .944
2. www.itis.org, available )(
   .search_value=504352&http://www.itis.gov/servlet/SingleRpt/SingleRpt?search_topic=TSN at
   .C.P Khare, Indian Medicinal Plants, Springer, 2007, p 238-239 
   .Comparisons,U.S., 2011, pp 453-457 & Facts(th ed, 6 ,DerMarderosian, Lawrence Liberti, John A. Beutler, Review of Natural Products Ara )
3. قهرمان احمد، احمدرضا اخوت، شرح تطبیقی گیاهان دارویی کهن، جلد دوم، ،۱۳۸۸ص .۱55
4. گیلانی محمدکاظم، حفظالصحه ناصری، تصحیح رسول چوپانی، نشر المعی، چاپ اول ،۱۳۸۸ص .26۳
5. گیلانی محمدکاظم، حفظالصحه ناصری، تصحیح رسول چوپانی، نشر المعی، چاپ اول ،۱۳۸۸ص .26۳
6. ابن نفیس، الموجز فی الطب، ترجمه احمد امامی و بهجت جوادی، نشر آبژ، چاپ اول ،۱۳9۰ص .44
7. یوسف بن محمد هروی، ریاض الادویه، تصحیح دکتر سید محمد نظری، نشر المعی، چاپ اول ،۱۳9۱
   .45 ص

ابن سینا حسین بن عبدالله، قانون، ترجمه شرفکندی، نشر سروش، چاپ ،۱۳۸9جلد ،2ص .64

 

محقق :حسن امینیان